Өлімге апарар түтін: контрабандалық темекілер тұтынушылардың денсаулығына зиян келтіріп, экономиканы құлдыратады.
0 Контрафакттық және контрабандалық никотин өнімдерінің қауіптілігін ТОО «Цифрлық экономика даму орталығының» басқарушы директоры Алмат Исмаилов былай түсіндірді:
«Бір сәтті елестетіңіз: сіз дәрі сатып алдыңыз, сіз үшін бұл өнімнің түпнұсқа екендігін білу өте маңызды, яғни, ол орамасында көрсетілген компания тарапынан шығарылған ба. Себебі мен препаратты ішке қабылдаймын, менің денсаулығыма не болатыны маңызды. Бірақ контрафакт өнімін қолданудың қандай салдары болатынын біз тек болжап қана айта аламыз».
Экономикалық зиян туралы айтатын болсақ, зерттеушілердің мәліметіне сәйкес, ЕАЭО елдерінде контрабандалық темекі сатудан түспеген салық түсімдерінің жалпы сомасы жыл сайын өсіп, 1,9 миллиард долларға жақындады.
Қазақстанда осы контрабандалық түрден экономикалық зиян 32 миллиард теңгені (69 миллион доллар) құрайды, ал Ресейде сандар одан да драмалық — 130 миллиард рубль (1,4 миллиард доллар) салық недополучениясы.
1 QazSpirits Ассоциациясының атқарушы директоры Дмитрий Жуков Қазақстанда заңсыз темекі айналымының өте тез өсіп жатқанын атап өтті. NielsenIQ тәуелсіз зерттеу агенттігінің деректеріне сәйкес, Қазақстандағы заңсыз темекі нарығының көлемі соңғы үш жылда үш есе өсті.
«Әрине, мұндай тенденция алаңдаушылық тудырмай қоймайды. Биыл заңсыз айналым барлық темекі өнімдерінің нарығының шамамен 12% құрады. Бұл бизнес пен мемлекет үшін елеулі зиян», — деді Дмитрий Жуков.
Оның айтуынша, Қазақстан нарығында танымал контрабандалық брендтердің бірі — Араб Әмірліктерінде заңды түрде өндірілетін Oris. Бірақ Қазақстанға темекілер акциздер төлемей жеткізіледі.
Сарапшылардың айтуынша, жұмыс схемаларының бірі былай: алдымен заңсыз жүк Объединённые Арабские Эмираттардан Иранға паромдармен жеткізіледі. Содан кейін тауар жүк көліктеріне ауыстырылып, Иран, Ауғанстан және Тәжікстан арқылы транзитпен жөнелтіледі. Соғды облысында жүк тәжік-қырғыз шекарасын кесіп өтеді, Ош және Бішкек арқылы өтеді. Қырғызстанның астанасынан заңсыз темекілер Қазақстанға бес негізгі бақылау-өткізу пункті — «Айша Биби», «Кордай», «Сыпатай батыр», «Гродеково», «Кеген» арқылы өтеді және одан әрі транзитпен Ресейге жөнелтіліп, Қазақстан нарығына частично қоныстанады.
2 «Заңсыз өнімдерден салық жоғалту көлемі өте үлкен, контрафакт өнімдерінің нарығын қорғау бойынша шешімдер қабылдау үшін мемлекеттік органдар, бизнес және қоғамдық ұйымдар күш біріктіруі қажет. Мемлекеттік кірістер комитетінде контрабандамен және контрафактімен күресу үшін жедел штаб құрылды, оның міндеттерінің бірі — нарықтың барлық қатысушыларының күштерін біріктіру. Штабта мемлекеттік органдар мен тауар өндірушілер ассоциацияларынан көлеңкелі айналым туралы барлық жедел ақпарат жинақталып, шешімдер әзірленеді», — деді НПП «Атамекен» басқарушы директоры Еркен Наурзбеков.
Сарапшылар сондай-ақ контрабанданың трансұлттық сипаты барын атап өтті. Ресейдің «Антиконтрафакт» ассоциациясының президентінің кеңесшісі Светлана Квасоваға сәйкес, ЕАЭО аясында 2023 жылы заңсыз темекі айналымы жалпы 3 миллиард доллардан асты:
«Біз заңсыз өнеркәсіптік өнімдер, соның ішінде темекі өнімдерінің айналымымен күресу үшін арнайы үйлестіру органын құру қажет деп есептейміз — Еуразиялық экономикалық комиссияның кедендік реттеу жөніндегі консультативтік комитетінің жанындағы сараптамалық-консультациялық кеңес. Мұндай кеңес барлық мүдделі тараптардың күштерін біріктіріп, күштердің үйлесімділігін арттырады және ақпарат алмасу мен үздік тәжірибелерді қолдану тиімділігін көтереді», — деді Светлана Квасова.
Пресс-конференцияда заңсыз саудамен күресуге бағытталған бірқатар шаралар ұсынылды. Олардың ішінде:
- Ғылыми әдістерге негізделген салмақты акциз саясатын әзірлеу.
- Шекараларда бақылауды күшейту — сарапшылар контрабандалық өнімдермен күресудің кешенді тәсілді талап ететінін атап өтеді, бұл Қырғызстан шекарасында жүк тексеру кезінде бақылауды күшейтуді және базарларда көтерме сатушылармен алдын алу жұмыстарын күшейтуді, Тәжікстаннан Қырғызстанға және Қазақстанның шекаралық аудандарында тасымалдауды қатал тоқтатуды қамтиды.
- Өнімдерді цифрлық маркалауды және тауарлардың легитимдігін тексеру үшін мобильді қосымшаларды енгізу.
«Заңсыз тауарларды қазіргі уақытта тегін мобильді қосымша арқылы анықтауға болады. Біз осындай шешімдерді, соның ішінде заңсыз темекі өнімдерімен күресу үшін қолданудың маңызды әлеуетін көреміз», — деді ТОО «Цифрлық экономика даму орталығының» басқарушы директоры Алмат Исмаилов.
Конференция қатысушыларының айтуынша, ЕАЭО аясында Ресейдің тәжірибесі, онда 2024 жылдың сәуірінен заңсыз темекі өнімдерін әкелгені үшін бес жылға дейін бас бостандығынан айыру жазасы енгізілген, басқа елдер үшін үлгі болуы мүмкін.
«Қазіргі жағдайға жауап ретінде заңнаманы өзгерту және жауапкершілікті күшейту болуы мүмкін. ЕАЭО елдерінде мұндай шараларды енгізу, сонымен қатар бақылау-қадағалау процедураларын күшейту заңсыз айналымның алғышарттарын ең қысқа мерзімде жоюға қабілетті», — деді НПП басқарушы директоры Еркен Наурзбеков.
Осылайша, табак өнімдерінің контрабандасымен тиімді күрес тек көлеңкелі нарықтың көлемін қысқартып қана қоймай, ЕАЭО елдерінің бюджетіне қосымша түсімдер қамтамасыз етіп, контрафакт өнімдермен байланысты ерте өлім-жітімді алдын алуға да мүмкіндік береді.
«Антиконтрафакт» форумы Астанада екі күн бойы өтуде. Бұл алаң контрафакт пен фальсификаттың ЕАЭО аумағында таралуына қарсы шешімдер қабылдауда ең ауқымды және маңызды болып танылды. Форум 2012 жылдан бері жыл сайын өткізіліп келеді. Соңғы жылдары форум Мәскеу, Санкт-Петербург, Қазақстан, Беларусь, Армения, Қырғызстан және басқа елдердің астаналарында өтті.