Ұстап алу, интернеттің баяулауы, еске алу акциялары. Тәуелсіздік күні қалай өтіп жатыр?

2023 жылдың 16 желтоқсанында Алматыдағы Тәуелсіздік монументінде дәстүрлі гүл қою рәсімі өтті. Оған қала әкімі Ерболат Досаев бастаған шенеуніктер, 1986 жылғы Желтоқсан оқиғаларының қатысушылары, белсенділер мен қала тұрғындары қатысты.

Кейбір желтоқсандықтар Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаевтың сол оқиғаларға қатысқан жастар туралы айтқан сөздерін қамтитын парақшаларды ұстады.

Содан кейін жиналғандар «Атамекен» әнін орындады. Кейбір қатысушылар 38 жыл бұрынғы оқиғалардың әлі күнге дейін толық ашылмағанын атап өтті.

Рәсімнің ресми бөлігінен кейін қала тұрғындары Тәуелсіздік монументінде қаза тапқандарды еске алып, дұға оқыды.

«ЖЕЛТОҚСАН, ЖАНАӨЗЕН, ҚАНТАР»

Сол күні Қазақстанның Oyan, Qazaqstan атты бейресми қозғалысының мүшелері әлеуметтік желілерде «Ұмытпаймыз, кешірмейміз. 1986, 2011, 2022» жазуы бар парақшаларды тарату туралы видео жариялады. Видеоны қашан түсіргені белгісіз.

Oyan, Qazaqstan белсенділері Қазақстан тарихындағы үш қаралы бетке сілтеме жасады: 1986 жылғы Желтоқсан оқиғалары, 2011 жылғы Жанаөзен оқиғалары, сондай-ақ желтоқсанда болған, және 2022 жылғы Январь оқиғалары, «Қанды январь» деп те аталады.

Қозғалыс мүшелері мен басқа белсенділер 16 желтоқсан Қазақстанда мереке емес, еске алу күні болуы керек деп insist етеді.

38 жыл бұрын, осы күні, Кремльдің Геннадий Колбинді Қазақ КСР Коммунистік партиясы Орталық комитетінің бірінші хатшысы етіп тағайындауынан кейін, қазақ жастары Алматының орталық алаңына шығып, республикадан шықпаған және елді білмейтін адамға билікті беруіне қарсы наразылық білдірді. Совет өкіметі осы студенттік наразылықтарды қатал түрде басып тастады.

2011 жылдың 16 желтоқсанында Жанаөзен қаласында Маңғыстау облысында полиция мұнайшыларға оқ атты, олар бірнеше ай бойы еңбек жағдайларын жақсартуды талап етіп, бейбіт наразылық акциясын өткізген еді. Ресми мәліметтер бойынша, Жанаөзен оқиғаларының нәтижесінде 17 адам қаза тапты.

2022 жылдың Январь оқиғалары жылдың басында елдің батысында газ бағасының көтерілуінен басталып, басқа облыстарға таралды. Наразылық акциялары кей жерлерде тәртіпсіздіктерге ұласты. Наразылықтар қан төгіске айналды, құқық қорғау органдары қару қолданды, кемінде 238 адам қаза тапты.

Сарапшылар бұл қанға боялған оқиғалар туралы толық шындық әлі күнге дейін ашылмағанын айтады.

Ресми Астана сол тарих беттеріне тікелей сілтемелерден аулақ болуға тырысады.

Президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың 16 желтоқсанда жарияланған құттықтауында қан төгістер тікелей аталмаған.

«Бұл мереке – біздің мемлекеттік тәуелсіздігіміздің қайта өркендеуі мен халқымыздың бостандығы туралы арманының орындалуының символы. Осы күні біз барлығымыз ата-бабаларымыздың өсиеттеріне адал болудың және ұлттың болашағына жауапкершілікті өзімізге алудың қаншалықты маңызды екенін терең түсінеміз. Тәуелсіздік – біздің барлық жетістіктеріміздің негізінде жатқан ортақ құнды мұрамыз. Тәуелсіздік бәрінен жоғары. Оны көздің қарашығындай қорғау – әр азаматтың міндеті», – делінген Ақорда сайтында.

БЕЛСЕНДІЛЕРДІҢ ҰСТАЛУЫ

16 желтоқсанға дейін құқық қорғаушылар белсенділерге қарсы қысымның күшейгені туралы хабарлады.

Соңғы мәліметтер бойынша, Астанада, Ақмола, Маңғыстау облыстарында, сондай-ақ Петропавлда кемінде бес белсенді 5-тен 20 тәулікке дейінгі мерзімдерге қамалды. Оларға «Кіші хулигандық», «Билік өкілінің заңды талабына бағынбау», «Бейбіт жиналыстарды өткізу тәртібін бұзу» баптары бойынша айып тағылды.

Ұсталғандар айыптаулармен келіспейді және болған жағдайды «саяси қуғын-сүргін» деп атайды.

Олардың арасында:

• Нурбол Онерхан, Петропавлдан белсенді,
• Сандугаш Кантарбаева, Астанадан белсенді,
• Марат Мусабаев, Астанадан белсенді,
• Улболсын Турдиева, Маңғыстау облысынан белсенді,
• Амангельды Жахин, Ақмола облысынан белсенді.

Құқық қорғау органдары бұл істер бойынша пікір білдіруден бас тартты. Жалпы ресми Астана елде саяси қуғын-сүргіннің жоқтығын жоққа шығарады.

16 желтоқсанға дейін қазақстандық қолданушылар интернет жылдамдығының баяулағаны туралы хабарлама бере бастады. Buzyq Telegram-каналы Beeline қызмет көрсету орталығына жүгініп, байланыс сапасының нашарлауын «белгілі бір шектеулердің енгізілуімен» түсіндірді.

«Қазақстан аумағында қандай да бір шектеулер бар», – деді компания өкілдері. «Бұл шектеулерді кім енгізді?» деген сұраққа жауап берілген жоқ.

Ресми билік қолданушылардың шағымдары бойынша да түсініктеме бермеді.