Король швед академиясы ғылымдар 2024 жылғы Альфред Нобельдің есімімен аталған Швед мемлекет банкі экономика ғылымдары сыйлығын беру туралы шешім қабылдады.
Дарон Асемоглу, Саймон Джонсон және Джеймс А. Робинсонға «институттардың қалай қалыптасатыны және олардың әл-ауқатқа қалай әсер ететіні» туралы зерттеулері үшін берілді. Бұл хабарлама 14 қазан дүйсенбіде Нобель комитетінің сайтында жарияланды.
Пресс-релиз авторларының жазуынша, 2024 жылғы лауреаттар «елдің өркендеуі үшін қоғамдық институттардың маңыздылығын көрсетті». Заң үстемдігі жоқ және институттар халқын эксплуатациялайтын қоғамдар жақсы жаққа өзгермейді және өспейді.
«Еуропалықтар жер шарының үлкен бөліктерін колонизациялағанда, осы қоғамдардағы институттар өзгерді. Кейбір жерлерде мақсат жергілікті халықты эксплуатациялау және колонизаторлардың пайдасы үшін ресурстарды алу болды. Басқа жерлерде колонизаторлар еуропалық мигранттардың ұзақ мерзімді пайдасы үшін инклюзивті саяси және экономикалық жүйелерді қалыптастырды, — деп түсіндіреді академияның авторлары. — Лауреаттар елдердің әл-ауқатының айырмашылықтарының бір түсіндірмесі колонизация кезінде енгізілген қоғамдық институттар екенін көрсетті. Инклюзивті институттар көбінесе колонизация кезінде кедей болған елдерде енгізілді, бұл уақыт өте келе халықтың жалпы өркендеуіне әкелді. Бұл бұрын бай болған, бірақ қазір кедей болып қалған бұрынғы колониялардың, және керісінше, басты себептердің бірі».
Ғалымдардың айтуынша, кейбір елдер тұзаққа түседі: инклюзивті институттарды енгізу барлық адамдар үшін ұзақ мерзімді пайда әкелуі мүмкін, бірақ ресурстарды алу негізіндегі жүйелер «биліктегі адамдарға қысқа мерзімді пайда береді».
«Елдер арасындағы үлкен табыс айырмашылығын азайту — біздің заманымыздың ең күрделі міндеттерінің бірі. Лауреаттар осы мақсатқа жетуде қоғамдық институттардың маңыздылығын көрсетті», — деп түсіндірді экономикалық ғылымдар сыйлығы комитетінің төрағасы Якоб Свенссон.
Барлық экономика саласындағы лауреаттар — американдық университеттердің қызметкерлері:
- Дарон Асемоглу және Саймон Джонсон — Массачусетс технологиялық институты,
- Джеймс А. Робинсон — Чикаго университеті, Иллинойс.
Еске сала кетейік, өткен аптада, 7–11 қазан аралығында, медицина, физика, химия, әдебиет және Нобель бейбітшілік сыйлығы бойынша марапаттар берілді.