2024 жылы физиология және медицина саласындағы Нобель сыйлығының лауреаттары Виктор Эмброс пен Гэри Равкун болды. Бұл туралы Нобель комитеті 7 қазан, дүйсенбі күні хабарлады.
Комитеттің айтуынша, Нобель сыйлығы гендердің белсенділігін реттеу негізін ашқаны үшін берілді. Зерттеудің мәні комитеттің сайтында былай түсіндіріледі.
«Біздің хромосомаларымызда сақталған ақпаратты денеміздің барлық жасушалары үшін пайдалану нұсқаулығымен салыстыруға болады. Әрбір жасуша бірдей хромосомаларды, дәл сондай гендер жиынтығын және бірдей нұсқауларды қамтиды, дәл басқа жасуша сияқты. Дегенмен, әр түрлі типтегі жасушалар, мысалы, бұлшықет және нерв жасушалары, өте әр түрлі сипаттамаларға ие. Бұл айырмашылықтар қалай пайда болады? Жауап гендердің реттелуінде, ол әр жасушаға тек сәйкес нұсқауларды таңдауға мүмкіндік береді. Бұл әр типтегі жасушаларда тек дұрыс гендер жиынтығының белсенді болуын қамтамасыз етеді.
Виктор Эмброс және Гэри Равкун әр түрлі типтегі жасушалардың қалай дамитынымен қызықты. Олар гендерді реттеуде шешуші рөл атқаратын микроРНК - жаңа кішкентай РНК молекулаларының класын ашты. Олардың жаңашыл ашылысы гендердің реттелуінде мүлдем жаңа принципті анықтады, бұл барлық көпжасушалы организмдер, соның ішінде адамдар үшін маңызды болып шықты. Енді адамның геномы мыңнан астам микроРНК кодтайтыны белгілі. Ғалымдардың ашылуы гендердің реттелуінің мүлдем жаңа өлшемін ашты. МикроРНК организмдердің дамуында және қызметінде принципті түрде маңызды болып табылады».
Эмброс пен Равкунның микроРНК арқылы гендердің реттелуі жүздеген миллион жылдар бойы жұмыс істеп келеді, деп атап өтеді ашылу сипаттамасында. «Бұл механизм күрделі организмдердің эволюциясын қамтамасыз етті. Генетикалық зерттеулерден біз микроРНК-сыз жасушалар мен тіндердің қалыпты дамымайтынын білеміз, - деп жалғастырады пресс-релиз авторлары. — МикроРНК-ның аномальды реттелуі рактың дамуына ықпал етуі мүмкін, ал микроРНК кодтайтын гендердегі мутациялар туа біткен саңыраулыққа, көз және сүйек ауруларына әкеледі».
Қазіргі лауреаттар 1980-жылдардың басында Нобель сыйлығының иегері Роберт Хорвитцтың зертханасында жұмысын бастады. Олар Caenorhabditis elegans - 1 мм ұзындықтағы дөңгелек құртты зерттеді, дәл осы құртта микроРНК-ны анықтады. Нәтижелер 1993 жылы екі мақалада жарияланды, алайда релиз мәтбесінде айтылғандай, «олар ғылыми қауымдастық тарапынан дерлік естімейтін үнсіздікпен қабылданды». Болашақ лауреаттардың әріптестері олардың ашылғаны тек миллиметрлік құртқа қатысты деп есептеді. 2000 жылы Равкунның зерттеу тобы жануарлар әлемінің барлық түрінде кездесетін микроРНК-ның басқа түрін ашқан кезде көзқарас өзгерді.
Виктор Эмброс 1953 жылы АҚШ-тың Нью-Гэмпшир штатында дүниеге келді, докторлық дәрежесін Массачусетс технологиялық институтында (MIT) алды. Ол Гарвард университетінде зерттеулермен айналысты, Дартмут медициналық мектебінің профессоры болды. Қазір ол Массачусетс университетінің медициналық мектебінде жаратылыстану ғылымдарының профессоры.
Гэри Равкун Калифорнияда, 1952 жылы дүниеге келді. Ол Гарвард университетінде докторлық дәрежесін алды, MIT-де постдокторантурадан өтті. Қазіргі уақытта Равкун Гарвард медициналық мектебінің генетика профессоры.
Физиология және медицина саласындағы сыйлық 1901 жылдан бері беріледі. Альфред Нобельдің өсиетіне сәйкес, осы номинациядағы лауреатты 1810 жылы құрылған Каролин институты Стокгольмда анықтайды.
Сейсенбі, 8 қазанда физика саласындағы Нобель сыйлығының иегері жарияланады, 9 қазанда химия, 10 қазанда әдебиет бойынша. Тыныштық сыйлығының лауреаты Ослода 11 қазан, жұма күні жарияланады.